“Schoolverzuim is katalysator voor problemen”
Hoe langer een kind niet naar school gaat, hoe kleiner de kans dat hij of zij op enig moment wél succesvol naar school gaat. Vroeg handelen, goede afstemming tussen ouder, school en kind en een schoolberaad met daarin iedereen die iets kan betekenen voor een kind, zijn heel belangrijk. Deze belangrijke aspecten zijn onderdeel van het traject Forza. Arjen Brugman, trainer en projectleider van Jeugdbescherming Gelderland vertelt over Forza. Een vrijwillig, maar niet vrijblijvend traject dat erop gericht is structureel verzuim te voorkomen en kinderen weer succesvol naar school te laten gaan.
“Schoolverzuim is katalysator voor problemen”
Alles in het traject Forza is erop gericht om jongeren die verzuimen of een risico lopen structureel te verzuimen zo snel mogelijk weer succesvol naar school te laten gaan. Logisch, vindt Arjen Brugman, trainer en projectleider bij Jeugdbescherming Gelderland. “School is ongeveer de belangrijkste factor in de gezonde ontwikkeling van een jongere. Het helpt dus niet om iemand thuis te laten zitten tot zijn problemen opgelost zijn. Dat zorgt alleen maar voor grotere problemen.”
Vóór 2015 kwamen schoolverzuimers eigenlijk pas in beeld bij Jeugdbescherming na een veroordeling door de kinderrechter. Brugman: “Dan mochten wij ze begeleiden in het kader van de jeugdreclassering.” Tegenwoordig ligt de nadruk op het voorkómen van escalatie. Dat gebeurt met Forza. Een traject waaraan jongeren en hun ouders vrijwillig meedoen maar waarbij duidelijk is dat als ze de schouders er niet onder zetten, de leerplichtambtenaar de kinderrechter zal vragen te beslissen wat nodig is.
Afstemming ouder, kind en school belangrijk
Als er zorgen zijn over een leerling, meldt de school die bij de leerplichtambtenaar. Brugman: “Als bijvoorbeeld iemand in Havo 4 prima cijfers haalt, maar weleens op vrijdag het laatste uur mist, is er vaak niet veel aan de hand. Maar als iemand zelden iets mist, plotseling begint te verzuimen én bijvoorbeeld een teruggetrokken, negatieve houding heeft, zijn zorgen vaak wel op hun plaats. Verzuim kan dan een signaal zijn van onderliggende problemen. En een teken dat de communicatie tussen ouders, kind en school niet optimaal verloopt. Afstemming tussen deze partijen is dan de belangrijkste pijler om verzuim te voorkomen.”
Schoolberaad voor het echte probleem
Afhankelijk van de afspraken in een gemeente kan de leerplichtambtenaar na een melding van school zelf of via de gemeente, Jeugdbescherming Gelderland inschakelen. Brugman: “In het ideale geval starten we met een gesprek op school met iedereen die iets kan betekenen erbij. Dus ouders, leraren, mentoren, de leerplichtambtenaar, eventueel de huisarts, volwassenen uit het sociale netwerk van de jongere én de jongere zelf. Dat gesprek noemen we een schoolberaad. Met dit beraad willen we erachter komen wat er nu eigenlijk aan de hand is, wat er moet gebeuren en wie daarbij een rol gaat spelen. Het uiteindelijke doel is altijd dat de communicatie tussen school, ouders en jongere weer soepel loopt. Die drie staan centraal, de rest is ondersteunend.”
Praktische zaken eerst
Tijdens het beraad komen vaak praktische belemmeringen aan het licht. Die worden snel opgeruimd. Brugman: “Soms is het eerste dat moet gebeuren iemands fietsband plakken of een wekker kopen. Maar die praktische zaken zijn zelden de kern van het probleem. “Vaak gaat het om complexere problemen. Jongeren verzuimen vanwege problemen op school, bijvoorbeeld problemen met het niveau of vanwege conflicten met medeleerlingen. Het kan ook een probleem thuis zijn: ruzies, een sterfgeval in de familie, overspannen ouders, financiële problemen, het heeft allemaal invloed. En we moeten ook zorgen dat die problemen aangepakt worden. Maar je komt daar soms pas aan toe als je eerst de simpele, praktische belemmeringen wegneemt.”
Vroeg handelen
Na het schoolberaad werken alle betrokkenen samen om de oorzaken van het verzuim weg te nemen. Dat betekent: afspraken maken, hulp organiseren en geregeld met elkaar evalueren. Dat duurt drie tot vier maanden. Of minder lang als iedereen die bij het proces betrokken is, het vertrouwen heeft dat het goed gaat komen met de jongere.” Vroeg handelen is daarbij noodzaak. “Schoolverzuim is een katalysator voor problemen. Of je nu depressief bent of criminele vrienden hebt: thuiszitten maakt het vaak alleen maar erger. En daarnaast geldt: hoe langer je niet naar school bent geweest, hoe kleiner de kans wordt dat je op enig moment wél succesvol naar school gaat.”
En als dat niet lukt in de paar maanden die ervoor staan? “Dan beslist de leerplichtambtenaar. Soms wordt het traject verlengd, maar vaak volgt een vervolging of ondertoezichtstelling.”
Tips van de trainer
1. Zorg voor helderheid. “Forza is vrijwillig, maar niet vrijblijvend. De leerplichtambtenaar moet daarom tijdens het beraad echt uitspreken: als dit niet werkt, heb ik geen andere keus meer dan naar de rechter stappen. Tegelijk moet de school duidelijk maken: je bent nog steeds welkom. En jeugdzorg moet zeggen: als je hulp nodig hebt, krijg je die. Zo zorg je voor helderheid en kun je samen de problemen oplossen”
2. Wees scherp op je beperkte rol “Als jeugdbeschermers, gemeente en leerplichtambtenaren zijn we in dit traject alleen de kwartiermakers. Wij moeten zorgen voor goede contacten en afspraken. We zijn niet de spil in dit traject. Na drie, vier maanden zijn we weg met als resultaat dat de driehoek school- ouders-jongere weer goed met elkaar kan werken. En dat de juiste mensen weten waar ze kunnen ondersteunen.”
3. Zorg dat je tijdig in kunt grijpen. “Forza kun je niet snel genoeg inzetten. Hoe langer en hoe meer iemand verzuimt, des te groter worden de problemen op andere leefgebieden. Het gevoel van falen en spanningen neemt snel toe, het vertrouwen in de toekomst neemt bij jongeren gemakkelijk af en jongeren missen al snel belangrijke stappen in hun (sociale) ontwikkeling of schoolcarrière. Scholen hebben weleens de neiging om het zelf te proberen of het langere tijd aan te kijken omdat de problemen vaak moeilijk te doorgronden zijn. Maar hoe eerder we allemaal samen om tafel gaan, hoe beter het is.”
Arjen Brugman is trainer en projectleider bij Jeugdbescherming Gelderland. Dit artikel verscheen eerder in KOEN, het magazine van Jeugdbescherming Gelderland. Jeugdbescherming Gelderland is lid van Jeugdzorg Nederland.
